Bệnh do côn trùng gây ra là một trong những vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng lo ngại tại nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Các loại côn trùng như muỗi, bọ chét, ruồi và ve không chỉ gây khó chịu mà còn là tác nhân truyền nhiễm nhiều căn bệnh nguy hiểm cho con người. Hãy cùng Mosfly Window tìm hiểu về những căn bệnh do côn trùng gây ra qua bài viết sau đây nhé.
Mục lục
Những côn trùng gây bệnh truyền nhiễm dễ gặp
Bệnh do côn trùng gây ra chủ yếu xuất phát từ việc vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng được truyền sang người qua các loại côn trùng tiết túc đóng vai trò là vật trung gian. Côn trùng tiết túc là nhóm sinh vật đa bào không có xương sống, thân có nhiều đốt và lớp vỏ ngoài được bọc bởi kitin cứng, tuy nhiên lớp kitin này không phủ liên tục toàn bộ cơ thể. Nhiều loài côn trùng quen thuộc là nguồn mang mầm bệnh nguy hiểm cho con người, chẳng hạn như:
- Muỗi: Chuyên truyền các virus như Zika, sốt vàng, giun chỉ và ký sinh trùng gây sốt rét.
- Bọ ve: Truyền bệnh Lyme và sốt phát ban Rocky Mountain.
- Bọ chét ở chuột: Là tác nhân chính dẫn đến dịch hạch.
- Bọ xít hút máu: Có thể lây truyền bệnh Chagas, gây nhiễm trùng nặng và lở loét ở những vùng bị đốt, điển hình như tại Việt Nam.
- Ruồi cát (muỗi cát): Vết cắn có thể mang theo nhiều loại vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng, gây ra các biến chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng.
Một điểm cần lưu ý khác là phải phân biệt giữa bệnh do côn trùng truyền nhiễm và các phản ứng dị ứng do côn trùng gây ra. Dị ứng thường chỉ là hiện tượng tạm thời, trong khi các bệnh truyền nhiễm do côn trùng lại có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng và kéo dài hơn nhiều.
Cách thức côn trùng truyền bệnh cho con người
Phần lớn các loại côn trùng đều có tập tính chích hoặc hút máu, song cơ chế truyền bệnh của chúng lại rất đa dạng. Một số con đường lây truyền bệnh phổ biến bao gồm:
- Nước bọt khi đốt: Đây là hình thức chủ yếu mà nhiều loài côn trùng sử dụng để truyền các tác nhân gây bệnh như Trypanosoma, Rickettsia và các loại ký sinh trùng gây sốt rét.
- Chất bài tiết: Một số côn trùng như bọ xít Triatoma hay chấy Pediculus có thể lan truyền bệnh Chagas hoặc sốt hồi quy thông qua phân hoặc chất bài tiết của chúng.
- Dịch coxa: Một số loài ve mềm có tuyến coxa ở vùng bẹn, nơi tập trung nhiều xoắn khuẩn gây sốt hồi quy, có thể truyền bệnh qua dịch này.
- Giải phóng mầm bệnh trên da: Khi muỗi chích, chúng có thể để lại mầm bệnh giun chỉ trên bề mặt da.
- Qua tiết túc bị nghiền nát: Nếu chấy rận bị đè bẹp, các vi khuẩn như Rickettsia có thể xâm nhập vào cơ thể người và gây bệnh.
- Mỗi con đường truyền bệnh đều có mức độ nguy hiểm riêng, vì vậy việc hiểu rõ các cơ chế này rất quan trọng trong phòng, chống các bệnh do côn trùng truyền nhiễm.
05 Loại bệnh do côn trùng gây ra, cực nguy hiểm cho người
Khi đề cập đến các bệnh truyền nhiễm, việc nghiên cứu về tác nhân gây bệnh, nguồn lây, con đường truyền nhiễm cũng như các biện pháp phòng ngừa và điều trị luôn giữ vai trò quan trọng. Các bệnh do côn trùng truyền có thể lây lan qua ba hình thức chính: trực tiếp, gián tiếp hoặc thông qua các loài tiết túc. Dưới đây là một số vai trò điển hình của các loài côn trùng và tiết túc trong việc làm trung gian truyền bệnh cho con người.
Bệnh dịch hạch
Bệnh dịch hạch thường ghi nhận tại một số địa phương ở khu vực Tây Nguyên, Việt Nam, và có mối liên hệ chặt chẽ với các loài gặm nhấm như chuột, thỏ cùng các côn trùng trung gian như bọ chét và rận. Những loài gặm nhấm này là ổ chứa tự nhiên của vi khuẩn gây bệnh dịch hạch. Trong số đó, bọ chét Xenopsyella cheopis, một loài ký sinh phổ biến trên các loài gặm nhấm, đóng vai trò quan trọng trong quá trình lây truyền.
Khi chuột bị nhiễm dịch hạch, chúng thường trải qua giai đoạn sốt và sau đó là chết, dẫn tới sự thay đổi nhiệt độ cơ thể. Đặc điểm của bọ chét chuột là khi cảm nhận được sự biến đổi nhiệt độ trên vật chủ, chúng sẽ rời đi để tìm kiếm vật chủ mới. Trong quá trình này, bọ chét có thể truyền vi khuẩn dịch hạch sang vật chủ khác, bao gồm cả con người.
Khi người bị bọ chét nhiễm vi khuẩn dịch hạch đốt, họ có thể mắc bệnh ngay lập tức, dẫn đến nhiễm khuẩn huyết hoặc vi khuẩn có thể theo dòng máu gây các biến chứng như viêm phổi, viêm hạch hay viêm màng não. Ngoài ra, dịch hạch cũng có thể lây lan từ người bệnh sang người khỏe mạnh thông qua các loài côn trùng khác như chấy hoặc rận.
Bệnh Rickettsia
Trong nhóm bệnh do vi khuẩn Rickettsia gây ra, sốt mò (hay còn gọi là sốt phát ban rừng) là một bệnh lý khá phổ biến, với mò đỏ đóng vai trò là vật trung gian truyền bệnh. Tác nhân chính gây bệnh là vi khuẩn Rickettsia tsutsugamushi. Các loài động vật hoang dã như chuột, thỏ, cũng như chim, gà, lợn và chó thường là nơi lưu giữ vi khuẩn này. Ấu trùng mò đỏ, sống trên cỏ, thân cây hoặc trên mặt đất, là yếu tố then chốt trong quá trình truyền bệnh. Khi người hoặc động vật đi qua khu vực có mò đỏ, ấu trùng có thể bám vào da và hút máu, từ đó truyền vi khuẩn Rickettsia sang cơ thể người.
Sốt mò là một bệnh nhiễm khuẩn cấp có diễn tiến nhanh với những triệu chứng đặc trưng như sốt cao đột ngột, đau đầu, chóng mặt, chán ăn, mất ngủ và phát ban. Ban thường xuất hiện vào cuối tuần đầu kể từ khi khởi phát, có thể tồn tại trong vài ngày hoặc kéo dài hơn tuỳ mức độ độc lực của vi khuẩn. Ban thường không gây xuất huyết, chủ yếu là ban sần, hiếm gặp. Vết ban thường bắt đầu ở vùng ngực rồi lan ra toàn thân và tứ chi, ít khi xuất hiện ở mặt, lòng bàn tay hoặc gan bàn chân. Đặc biệt, vị trí mò đỏ đốt thường để lại vết loét nhỏ, không ngứa, có thể xuất hiện ở nách, tay, chân hoặc các vùng khác trên cơ thể.
Bệnh sốt rét
Muỗi thuộc chi Anopheles là tác nhân chính truyền bệnh sốt rét, căn bệnh này thường gặp ở các vùng núi và dễ lây nhiễm cho những người bị muỗi đốt, chẳng hạn như khi đi rừng hoặc ngủ mà không dùng màn. Đối với bệnh sốt xuất huyết, muỗi Aedes aegypti là loài truyền bệnh chủ yếu. Khi muỗi này hút máu người, chúng có thể truyền virus dengue qua vết đốt, gây ra bệnh sốt xuất huyết. Bên cạnh đó, một số loài muỗi còn có khả năng lây truyền bệnh viêm não Nhật Bản.
Bệnh rận mu
Bệnh rận mu là do một loại rận có hình dáng giống con cua nhỏ, không có cánh và có chân, còn gọi là rận cua, gây nên. Loài ký sinh này chủ yếu bám vào lông vùng mu, nên còn được gọi là rận mu, nhưng chúng cũng có thể xuất hiện ở các vị trí lông tóc khác trên cơ thể. Rận mu thường gặp ở nam giới, có thể do lông tóc ở nam giới rậm rạp hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho rận sinh sống. Chúng thường đẻ trứng ở gốc lông mu. Người mắc bệnh thường xuất hiện các triệu chứng như ngứa, nổi ban, sưng tấy và có thể nổi hạch ở vùng lân cận, điển hình là vùng bẹn.
Lời kết
Bệnh do côn trùng gây ra luôn tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do muỗi truyền. Việc chủ động phòng tránh côn trùng, nhất là muỗi, là yếu tố then chốt giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh. Một trong những giải pháp hiệu quả hiện nay là sử dụng cửa lưới chống muỗi và côn trùng từ Mosfly Window, giúp ngăn chặn muỗi và các loại côn trùng xâm nhập vào không gian sống. Bảo vệ sức khỏe gia đình bằng cửa lưới chống muỗi không chỉ đơn giản, an toàn mà còn góp phần phòng ngừa các bệnh nguy hiểm do côn trùng gây ra.
